کلمنت چروکس، سردبیر بخش عکاسی موزه هنر مدرن نیویورک، در مقاله‌ای که در تاریخ ۳ دسامبر ۲۰۲۱ (۱۲ آذر ۱۴۰۰) منتشر شده این پرسش را طرح می‌کند که «آیا جذابیت کتاب‌عکس از خود عکس پیشی گرفته است؟» طرح این پرسش بیانگر توجه بی‌سابقه نسبت به کتابهای عکاسی در سال‌های اخیر است.
چندسال پیش من فرصت این را داشتم که مدتی را در کتابخانه‌ی کتاب‌عکسی سپری کنم که دوستانم فریتس گروبر (۲۰۰۵-۱۹۰۸) و رنات گروبر (۱۹۳۶) در شهر کلن آلمان گردآوری کرده بودند. فریتس گروبر بابت فعالیت‌هایش درKoelnmesse (بزرگترین نمایشگاه تجاری جهان در حوزه عکاسی که در شهر کلن برگزار می‌شود)، فوتوکینا ، انجمن عکاسی آلمان و نیز نمایشگاه‌های متعددی که برگزار کرده، نقش بسیار پررنگی در شکل‌گیری برداشت ما از عکاسی قرن بیستم ایفا کرده است. روندی که تا اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰ در آلمان و در سطح بین‌المللی ادامه یافت. می‌توان گفت در آن زمان تقریبا هیچ مدیر موزه یا نمایشگاه‌گردانی پیدا نمی‌شد که به اندازه فریتس و رنات گروبر از جریانات عکاسی در سراسر دنیا اطلاع داشته باشد و چنین شبکه‌ی ارتباطی وسیعی داشته باشد – در آن زمان تقریبا هیچ‌کس به شکل تخصصی در زمینه‌ی عکاسی فعالیت نمی‌کرد! – کتابخانه گروبر بازتابی از تاریخ این رسانه است: هزاران کتاب‌عکس از اروپا، ایالات متحده، ژاپن و نیز اتحاد جماهیر شوروی، چین، هند، اسرائیل، جنوب‌شرق آسیا، آمریکای جنوبی و مرکزی و ترکیه. ولی حتی یک کتاب از ایران یا در مورد ایران در آنجا وجود نداشت. همین مسئله جای دیگر هم تکرار می‌شود؛ در هیچ‌کدام از جلدهای کتاب تاریخچه‌ی کتاب‌عکس که به کوشش مارتین پار و گری بجر بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۶ توسط نشر فایدون به چاپ رسید، هیچ اثری از ایران دیده نمی‌شود. همین مسئله در مورد کتابهای مرجع بی‌همتای هانس‌میشل کوتزل نیز صدق می‌کند؛ فرهنگ لغت عکاسان. از سال۱۹۰۰ میلادی تا امروز نشر کناور، ۲۰۰۲، عکاسان، از الف تا ی نشر تاشن، ۲۰۱۱، و چشمان کاملا باز! ۱۰۰ سال عکاسی با لایکا نشر کِرِر،۲۰۱۴. بیایید کتاب دیگری از یک نسل قبل را در نظر بگیریم: خاستگاه عکاسی اثر هلموت گرنشایم، نشر تیمز و هادسون، ۱۹۸۲. آیا کوچک‌ترین اثری از کلمه «ایران» در آن هست؟ در تمام این موارد پاسخ منفی است. آیا در ایران عکاسی وجود نداشته است؟ یا هیچ کتاب‌عکسی در این قسمت از کره‌ی زمین کتاب چاپ نشده؟ اتفاقا همان‌طور که می‌دانیم قضیه کاملا برعکس است! آن چه شاهدیم نمونه‌ای است از سنت غفلت غربی.
شبکه‌ی محیط.آرت تلاش می‌کند به درک بهتر و همکاری موثرتری دست یابد. ما یک بخش مجزا به «کتابهای عکس» اختصاص دادیم تا بتوانیم مدت بیشتری روی این موضوع تمرکز کنیم و در قالب‌های متنوعی به آن بپردازیم.
محیط.آرت با همکاری جایزه‌ی کتاب‌عکس آلمان، گالری امکان در تهران، فضای هنری هشت‌چشمه در کاشان، نمایشگاهی از کتابهای عکس آلمان و اروپا برگزار می‌کند. این نمایشگاه ابتدا از تاریخ ۲۶ آذر تا ۲۶ دی ماه ۱۴۰۰ در فضای هنری هشت‌چشمه در کاشان به نمایش درآمد و از تاریخ ۱۵ اسفند ۱۴۰۰ تا ۱۱ فروردین ۱۴۰۱ در گالری امکان تهران برپا خواهد بود. محیط.آرت بخشی از این نمایشگاه را به همراه سخنرانی، میزگرد، یادداشت مولفان و متون دیگر به صورت آنلاین ارائه می‌کند و قصد دارد در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ (۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ ه.ش) پژوهش خود در زمینه‌ی کتاب‌عکس و نقش آن در ایران و کشور‌های همسایه‌اش را در ارتباط با شیوه های اروپایی و غربی بسط دهد.
باعث افتخار ماست که فضای هنری هشت‌چشمه و گالری امکان از ما دعوت کردند و این فرصت را فراهم آوردند تا کتابهای عکس آلمان و اروپا را در ایران نمایش دهیم. از مولف برجسته و متخصص این حوزه آقای هانس‌میشل کوتزل که با شما در این باره سخن خواهند گفت، بسیار سپاسگزاریم.
برند فشنر، ۲۳ آذر ۱۴۰۰
گرچه شاید بتوان گفت کتاب‌عکس به عنوان یکی از شیوه‌های اصلی ارائه مجموعه‌های عکس هنرمندان، در تاریخ هنر مدرن ایران به اندازه کافی موردتوجه قرار نگرفته است، اما در سال‌های اخیر برخی عکاسان و موسسات هنری سعی کرده‌اند بیش از پیش به معرفی قابلیت‌ها و امکانات این مدیوم هنری پرداخته و آن را به کار برند. پروژه حاضر بخشی از چنین رویکردی است و امید دارد با همکاری و استفاده از تجارب سایر فعالان این حوزه، بستری برای آشنایی بیشتر هنرمندان جوان و علاقه‌مندان با کتاب‌عکس و فرصت‌های بیشتری برای تولید چنین آثاری فراهم آورد.
در نخستین گام، بخشی از کتابهای برگزیده جایزه کتاب‌عکس اشتوتگارت ۲۰۲۱-۲۰۲۲ انتخاب شد تا طی سلسله رویدادهایی در نقاط مختلف ایران به نمایش درآیند. سعی کردیم در انتخاب کتاب‌ها به جز کیفیت هنری، به تنوع فرمی و محتوایی در ایده‌پردازی، طراحی و چاپ نیز توجه کنیم. مجموعه حاصل با همکاری و حمایت مالی پلتفرم محیط.آرت گردآوری شد و نخستین‌‌بار آذر و دی ماه در گالری هشت‌چشمه کاشان به نمایش درآمد.
امکان، ۱۵ اسفند ۱۴۰۰
